Чуулганы үдээс хойших нэгдсэн хуралдаанаар Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Цогтбаатар нарын есөн гишүүний өргөн мэдүүлсэн Хууль тогтоомжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийг хэлэлцэх, эсэх тухай хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүллээ. Чуулганы үдээс өмнөх хуралдаанд Улсын Их Хурлын гишүүн, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Цогтбаатар хууль санаачлагчийн илтгэлийг, Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Соронзонболд төслүүдийн талаарх Хууль зүйн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг тус тус танилцуулсан юм. Хууль санаачлагчийн илтгэл болон Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүд асуулт асуув.

Улсын Их Хурлын гишүүн П.Сайнзориг хуулийн төслийг дэмжих боломжгүйгээ илэрхийлээд, төсөлд тусгагдсан харилцаа нь Хууль тогтоомжийн тухай хуулиар бус захиргааны эрх зүйн хүрээнд шийдвэрлэх асуудлууд болохыг онцолсон юм. Тэрбээр орон нутгийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд хуулиар хуваарилагдсан эрх мэдлийг Улсын Их Хуралд төвлөрүүлэх эрсдэлтэй байна гэсэн юм. Түүний асуултад Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Цогтбаатар хариулахдаа, холбогдох хуулиудаар нэгэнт хуваарилагдсан эрх мэдлийг энэ хуулиар өөрчлөх, хязгаарлах зүйл байхгүй. Харин эрх мэдлийг хуулиар хүлээн авсан субьект цаашаа өөр этгээдэд хуулиас давсан журмаар дахин хуваарилахгүй байх тухай асуудлыг тусгасан гэсэн юм. Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан манай улсад өнөөдрийн байдлаар хүчин төгөлдөр 920 гаруй хууль, 3500 орчим журам байгааг дурдаад, аливаа хууль, эрх зүй, засаг захиргааны хэм хэмжээ тогтоох асуудлыг Улсын Их Хурал хэлэлцэн, шийдвэрлэдэг байх ёстой гэлээ. Хуулиар эрхээ авчихсан гээд хуулиас давсан журам гаргаад байж болохгүй бөгөөд үүнийг цэгцлэх зорилгоор Д.Цогтбаатар нарын Улсын Их Хурлын гишүүд энэ хуулийн төслийг санаачилсан гэдгийг тодотгов. Мөн хууль, эрх зүйн зохицуулалт уян хатан байх ёстой гэсэн үзэл баримтлалаар хуулийг ихээхэн ерөнхий баталж, нарийвчилсан харилцааг журмаар зохицуулахаар заадаг жишиг өнөөдрийн энэхүү хүндрэлтэй нөхцөл байдлыг бий болгосон гэсэн юм.

Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ Хууль тогтоомжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг боловсруулахдаа хуулиар тогтоосон нөхцөл шаардлагыг хэрхэн хангаж ажилласан, холбогдох салбарын аж ахуйн нэгжүүд, иргэд, олон нийтийн саналыг авсан эсэх, хуулиас давсан дүрэм, журам баталж, хүнд суртал, завхрал үүсгэсэн албан тушаалтнуудад хариуцлага ногдуулж байгаа эсэх, хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулснаар эдийн засгийн харилцаанд үл ойлголцох үүсэх эрсдэл бий эсэхийг асууж, хариулт авсан бол Улсын Их Хурлын гишүүн О.Цогтгэрэл, яаралтай горимоор өргөн барьж, батлуулсан хууль тогтоомжийн зайлшгүй шаардлагад хийсэн судалгаа, үнэлгээ дүгнэлт бий эсэх, ийм горимоор төсөл өргөн мэдүүлэхийг хэрхэн хязгаарлах зэрэг асуудлыг хөндсөн юм. Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Мөнхбаясгалан хуулийн төслийг боловсруулахдаа олон нийтийн хэлэлцүүлгийг заавал хийдэг байх зохицуулалтыг хэрхэн баталгаажуулж байгааг, Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа албан татвар, төлбөр хураамж тогтоох асуудлыг зөвхөн Улсын Их Хурал шийдвэрлэх тухай заалт хэрэгжих боломжтой эсэхийг нягталж, орон нутгийн хэмжээнд шийдвэрлэх асуудлуудад чөдөр тушаа болох эрсдэл бий эсэхээс болгоомжилсан байр суурь илэрхийлсэн юм. Мөн тэрбээр хууль хэрэгжихгүй байгаа явдлыг шинжлэн судалж, шалтгаан нөхцөлийг тогтооход анхаарах нь зүйтэй гэсэн юм.

Түүнчлэн Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Ганхуяг захиргааны хэм хэмжээ тогтоох Засгийн газрын эрхийг хязгаарласан нь ямар учиртайг, одоо хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа хуулиудад хор уршгийн судалгаа хийсэн, эсэхийг болон хууль, Улсын Их Хурлын шийдвэрийг эс хэрэгжүүлсэн сайд, дарга нарт оногдуулах хариуцлагыг тодорхой болгох, гол хуулийн үзэл баримтлалаас өөр нэмэлт, өөрчлөлтүүдийг боловсруулах, батлахаас сэргийлэх хязгаарлалтын зохицуулалтын энэхүү нэмэлт, өөрчлөлтөөр тусгах боломжтой эсэхийг асууж Хууль зүйн байнгын хорооны дарга болон ажлын хэсгийг гишүүдээс тодорхой хариулт авав. Түүний асуултад Ажлын хэсгийн гишүүн, Улсын Их Хурлын даргын зөвлөх Н.Отгончимэг, Хууль тогтоомжийн тухай хуульд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Улсын Их Хурлын гишүүн эрүү, иргэн, захиргааны анхдагч хууль болон шинэчилсэн найруулгын төсөл, мөн өмчтэй холбоотой хууль санаачилж болохгүй гэж заасан байдаг. Захиргааны эрх зүй бол захирах, захирагдах шинжтэй нийтийн эрх зүйн харилцаа шүү дээ. Иймд энэ харилцааны эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох асуудлыг зөвхөн Засгийн газар хариуцдаг байж болохгүй гэж үзээд Ерөнхийлөгч болон Улсын Их Хурлын гишүүнд захиргааны хэм хэмжээ, хэрэг хянан шийдвэрлэхтэй холбоотой асуудлаар хууль санаачлах эрхийг нээж өгч байгаа гэсэн хариулт өглөө. Мөн Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан түүний асуултад хариулт өгч, хууль тогтоомжууд хэт ерөнхий, зохицуулах ёстой харилцаагаа иж бүрэн зохицуулж чадахгүй байгаа учир хэрэгжилт нь хангалтгүй байгааг дурдан, үүний зэрэгцээ хууль тогтоомжийн хоцрогдлыг арилгах ажил өөрөө хоцрогдолтой буюу цаг үеэсээ хоцроод байна гэлээ.

Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Баасанжаргал аливаа хууль, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэрийн төслийг боловсруулахдаа иргэдийн утга учиртай, хариу үйлдэлтэйгээр оролцоог бодитой хангах байдалд ямар ахиц гарах болон хүний эрхийн хязгаарлалтын талаарх хуулийн сахиулах байгууллагын албан хаагчид, иргэдийн ойлголт, мэдлэгийг сайжруулах шаардлагатайг баримтаар жишээлэн ярьсан юм. Хэлэлцэж буй хуулийн төсөлд аливаа хууль тогтоомжийн төслийг боловсруулахдаа эрх ашиг нь хөндөгдөх хэсэг, бүлгийн саналыг заавал авч тусгах, мөн олон нийтийн хэлэлцүүлгийг цахимаар бус бодитойгоор хийх зохицуулалтуудыг тусгаж буйгаа хууль санаачлагч, Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Цогтбаатар тайлбарласан юм. Хүний эрхийг хамгаалах, дээдлэн эрхэмлэх Үндсэн хуулийн язгуур үзэл санаа хууль боловсруулах үйл ажиллагаанд хэрхэн хэрэгжих вэ гэдгийг Хууль тогтоомжийн тухай хуульд суулгахад энэ өөрчлөлт чиглэж байгаа гэдгийг Ажлын хэсгийн гишүүн, Улсын Их Хурлын даргын зөвлөх Т.Алтангэрэл онцлов.

Анхдагч болон гол хуулийнхаа үндсэн зарчимтай харшилсан нэмэлт, өөрчлөлт, дагалдах хуулийн төсөл өргөн барьдаг явдлыг хэрхэн засах, хуулиас давсан журмыг бүртгэж байгаа, эсвэл бүртгэхгүй байгаа асуудалд ямар хариуцлага тооцож буй болон хариуцлагыг хэрхэн чангаруулж байгааг Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Батжаргал асууж, хууль тогтоомж амьдралд нийцэж байгаа эсэхэд үнэлгээ дүгнэлт хийх ажлыг эрчимжүүлэх шаардлагатайг тэмдэглэв. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Очирбат хуулийн төсөл хүний эрхийг зөрчиж байгаа эсэхэд Улсын Их Хурлын Тамгын газрын дэргэдэх Парламентын судалгаа, хөгжлийн хүрээлэн дүгнэлт гаргахаар заасан нь оновчтой эсэх талаар, Улсын Их Хурлын гишүүн М.Энхцэцэг иж бүрэн зохицуулалттай хууль, эрх зүйн орчин бий болгох стратегийн зорилтын хүрээнд хуулийн бичилтийг маш их өөрчлөх, нарийвчлах шаардлага үүсэж байгааг хэрхэн тусгасан болон хуулийн хэрэгжилтийн зардлын тооцоог Улсын Их Хурлын Тамгын газар хийхээр заасан нь хэрэгжих боломжтой эсэх талаар асууж, хариулт авсан юм. Энэ асуудлыг Улсын Их Хурлын гишүүн С.Зулпхар мөн хөндөж, хуулийг хэрэгжүүлэх зардлын тооцоог хийхэд шаардагдах санхүүжилтийг Улсын Их Хурлын гишүүдийн зардлаас шийдвэрлэх боломж хомс гэдгийг дурдав. Түүнчлэн бусад улс орнуудын эрх зүйн харьцуулсан судалгааг хэтэрхий нарийвчилсан байдлаар хийхээр зохицуулах шаардлагагүй гэж үзэж байгаагаа илэрхийлж, анхдагч болон гол хуулийнхаа зарчим, үзэл баримтлалаас зөрсөн хууль баталсан тохиолдлуудыг судалж үзсэн эсэх талаар асуусан юм. Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Энхтүвшин хуулийн төслийн бүрдэл хангагдаагүй байхад яам өөрөө хангасан гэсэн дүгнэлт өгч, хууль зөрчиж байгаад ямар дүгнэлт хийж байгааг асуугаад, Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн зөрчилтэй, дагаж мөрдөхөд түвэгтэй зохицуулалтыг хэрхэн өөрчлөх тухай тодрууллаа. Мөн тэрбээр Хууль тогтоомжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль батлагдсанаасаа хойш ямар хугацаанд хэрэгжилт нь жигдэрнэ гэж тооцож байгааг асуусан юм. Энэ асуултыг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Жаргалан мөн тавьсан бөгөөд тэрбээр хүний эрхийг хангахтай холбоотой зохицуулалтууд тунхагийн шинжтэй, хэрэгжилтийг үнэлэх боломжгүй байдлаар тусгагдсаныг анхаарч ажиллахыг зөвлөв.

Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүд асуулт асууж, хариулт авсны дараа Улсын Их Хурлын гишүүн П.Сайнзориг, С.Бямбацогт нар үг хэлж, байр сууриа илэрхийлсэн юм. Улсын Их Хурлын гишүүн П.Сайнзориг, захиргааны хэм хэмжээний акт гаргах эрхийг холбогдох байгууллагууд хуулиар авсан байдгийг дурдаж, хуулиар эрх авалгүйгээр элдэв янзын журам гаргаад байгаа мэт буруу томьёоллоор ярьж буй нь олон нийтийг төөрөгдүүлнэ гэж үзэж байгаагаа хэлсэн юм. Аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал хуулиар эрх олгосон хэмжээнд багтааж татвар, хураамжаа тогтоож буйг тэрбээр сануулаад, үүнийг цаашид зөвхөн Улсын Их Хурлаар хэлэлцэн шийдвэрлэдэг байх нь буруу гэсэн бол Улсын Их Хурлын гишүүн С.Бямбацогт Хууль тогтоомжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг хэлэлцэх, эсэхийг дэмжихийг уриалаад, хэрэв хэлэлцэхийг дэмжихгүй бол засаж, сайжруулах шаардлагатай олон асуудал хэлэлцэгдэхгүй болчих эрсдэлтэй гэлээ.

Ингээд хуулийн төслүүдийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжихгүй гэсэн Улсын Их Хурлын Хууль зүйн байнгын хорооны саналаар санал хураалт явуулахад чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх буюу 94.6 хувь нь татгалзав. Байнгын хорооны саналаас татгалзсанаар Хууль тогтоомжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийг хэлэлцэхийг дэмжлээ.