Зандраагийн Дашдаваа. Хэрэг бүртгэгч, эрүүгийн төлөөлөгчөөс Цагдаагийн ерөнхий газрын Дотоод хяналт шалгалт, аюулгүй байдлын хэлтсийн болон Дэд даргаар дэвшин ажиллах хүртэл нь түүнийг олон нийт төдийлөн сайн мэддэггүй байв. Эсрэгээрээ цагдаагийн байгууллагад ажиллах хугацаандаа хэрэг бүртгэлийн чиглэлээр мэргэшсэн гэгддэг З.Дашдавааг барьж авсан хэрэг, асуудлаа тавьдаггүй, мухарладаг нэгэн гэдэг л юм. Одоо бол Авлигатай тэмцэх газрын даргын албатай. Бусдаасаа, өмнөх дарга нараасаа ялгаатай нь анхны гэх бүх тодотголыг авторлах эрх түүнд ирлээ.

Нэгдүгээрт, Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн Зөвлөмжөөр шүүх, прокурор, АТГ-ын удирдлагыг томилж, чөлөөлж, огцруулах заалт бүхий түр тохиролцооны хуулийн үйлчлэлээр Тэргүүн комиссарын суудалд хүрсэн анхны бөгөөд сүүлийн хүн нь тэр. Хоёрдугаарт, өнгөрсөн 18 жилийн хугацаанд ажилласан АТГ-ын удирдлагуудаас бүрэн эрхийнхээ хугацааг бүрэн дүүрэн хашсан анхны дарга нь бас л З.Дашдаваа болов. Гуравдугаарт, Ерөнхийлөгчийн халаасанд явсан томилгооны эрх Ерөнхий сайдад шилжсэнээс хойш дахин УИХ-аас дэмжлэг хүлээж улиран томилогдсон анхны дарга болох хувь хурандаад байжээ.

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн хувьд “Авлигатай холбоотой асуудлыг бид өмнө нь ярьдаггүй байсан. Сүүлийн гурав, дөрвөн жил ярьж, сонсгол хийж, бүх нийтээрээ авлигатай холбоотой асуудлыг ярьж, хэлж байна. З.Дашдаваа даргын бүрэн эрхийг дахин сунгах болсон шалтгаан тэр. Энэ байгууллагыг амь оруулсан. Авлига гэдэг асуудал бүх нийтийн асуудал болсон. Эхлүүлсэн ажлаа дуусгах ёстой. Хураагдсан хөрөнгийг Үндэсний баялагийн сангаар дамжуулж, хүүхэд, гэр бүл, ирээдүйн сайн сайхны төлөө зарцуулах нь зөв юм” гэдгийг онцлоно лээ.

З.Дашдавааг улируулан томилуулах зарчмын байр сууриа Ерөнхий сайд ийн хэлсэн нь үнэн ч улс төр талаасаа УИХ-ын сонгуулийн үеэр төдийгүй өдгөө үйл ажиллагааныхаа ТУГ болгосон Үндэсний баялгийн сангийн хэрэгжилтийг хангахад Авлигатай тэмцэхийн дарга түших багана, тулах цэг байна гэсэн давхар санаа гэдэг нь ойлгомжтой. З.Дашдаваа дарга ч “Миний хувьд ирэх зургаан жилд хийх ажлын концепц бол хүнтэй тэмцэхээс илүү тогтолцоо руугаа анхааръя гэж бодож байгаа” хэмээн зүгээр ч нэг хэлээгүй нь тодорхой. Авлигатай тэмцэхийн дарга хэлсэн болохоос Л.Оюун-Эрдэнэ Ерөнхий сайд болсноосоо хойш нүдэнд харагдаж, сэтгэлд хоногштол хэлсэн, хэлдэг, хэлж буй агуулга. Нөгөө талаас Ерөнхий сайд, АТГ-ын дарга хэдийнэ нэг завинд суусан гэдгээ үйлдлээрээ биш үгээрээ харуулсан хэрэг.

Хууль хүчний байгууллагын “толгой” тогтвортой, хараат бусаар ажиллах нь зүйн хэрэг. Гэлээ гээд ардад төмөр нүүр харуулж, авлига, албан тушаалаараа дамжуулж туйлж буй “цагаан захтан”-уудыг хүлээн зөвшөөрч, хөндлөнгөөс ажиглаад суухын нэр биш. Үүгээр З.Дашдавааг улираасан байж таарна. Гол нь зөвхөн Ерөнхийлөгчөөс хамааралтай явж ирсэн эл албан тушаал Ерөнхий сайдын эрх үүрэгт хамаарснаар ямар өөрчлөлт гарах вэ гэдэг нь сонирхолтой агаад хүлээлт үүсгэх сэдэв. Яг үнэндээ нүүрсний хэргийн эзэн холбогдогчоор 17 хүний нэрсийг жагсаалт гаргаснаа тунхаглаж явсан АТГ-ын мэдэгдлийн араас хэд нь бодит ажил хэрэг болов. Т.Аюурсайхан, Б.Ганхуяг нарт шүүхээс ял ногдуулснаас бусдаар нэр дурдагдсан тэдгээр хүнээс дөрөв нь УИХ-ын гишүүний халдашгүй эрхийн хамгаалалтад орж, нэг нь Засгийн газрын Тусгай үүрэгт Элчин сайдын үнэмлэхээ гардлаа.

Хөгжлийн банкны зарим хэргийг дахин хэлэлцүүлэхээр Хяналтын шатны шүүхээс алх цохьсон нь сайшаалтай ч хэзээ хэрхэх нь тодорхойгүй хэвээр үлдэв. Төмөр зам дагасан улс төр, бизнесийн бүлэглэл хоорондын зодооноос үйдэлтэй алдагдсан боломжийн өртөг 80 гаруй их наядаар хэмжигдэж буй ч үүнд хариуцлага хүлээх эрхэм олдсонгүй. Хуулийн сайд нь хүртэл Эрүүгийн хуулиар ямар ч асуудал ярих боломжгүй. Хөөн хэлэлцэх хугацаатай. Үүний араас явъя гэвэл хуулиар боломжгүй гээд хээв нэг яриад суух вэ дээ. Хүндээ хуульдаа, тогтолцоондоо асуудал бий нь хүлээн зөвшөөрөх ёстой үнэн ч томоохон хэрэг болгон урагшилдаггүй, холбогдох хүнд нь хариуцлага тооцож чадахгүй яваагийн ард өнөөх л шүүх байгууллага торойгоод зогсож байгаа нь өөрөө асуултын бүр анхаарлын тэмдэг.

Монголын шүүхэд асуудал бий юу гэвэл бий. Гэхдээ цагдаа, АТГ тэргүүтэй хуулийн байгууллагаас хэрэг бүртгэл нээж, эцсийн байдлаар прокурорын хяналт дор шүүхэд очсон дуулиант асуудал Төрийн албанд ажиллах эрхийг нь хасах, мөнгөн торгууль ногдуулахаас гавихгүй байгаа нь тэдэнд итгэх итгэлийг бууруулах бодит шалтгаан. Гээд шүүх байгууллагаа татан буулгаж, тэнд ажилладаг 500 шүүгчийг огцруулахын нэр биш. Эсрэгээрээ хүнтэй нь тэмцэхээс илүү тогтолцооны гажуудлаа засах нь хамгийн зөв хувилбар. 

Туршлагатай парламентч Цэндийн Нямдоржийг Хуулийн сайдаар ажилласан он жилүүдэд цагдаагийн байгууллага авлига, албан тушаалын гэмт хэрэгтэй тэмцдэггүй харин шахалт, шантаажны хүч, зэвсэг болгосноос үүдэж Н.Энхбаяр Ерөнхийлөгчийн хувиар Авлигын эсрэг хуулийг УИХ-аар батлуулж, АТГ-ыг байгуулсан гэдгийг улс төрийн хүрээнд учир мэдэх хүмүүс хэлдэг. Хожим Төрийн тэргүүн асан үүсгэн байгуулсан байгууллагынхаа алба хаагчдад оймсоо гозолзуулан гэрээсээ баривчлуулж байсан түүхтэй. Ерөнхий сайд байхдаа “Бид авлигын учир шалтгаан, эхийг мэдэж, авлигыг бульдозердоно” хэмээн УИХ-ын чуулганы нээлтийн үеэр хэлж асан Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдорж өөрөө АТГ-таа “экскаватор”-дуулж яваа. 

Өнгөрсөнд үлдэж, өнөөдөр ч үргэлжилж буй энэхүү урвуу хамаарал өнөөгийн Ерөнхий сайдыг тойрохгүй дайрах нь ойлгомжтой. Л.Оюун-Эрдэнэ биш юм гэхэд ойр тойрны, хамаарал бүхий этгээдийг АТГ-ын мөрдөгчид ороохгүй гэх баталгаа үгүй. Нэрийг нь дэвшүүлж, нийтээс дэмжлэг хүлээлгэсэн албан тушаалтны хувьд шүү дээ. Улс төр бол улс төр. Түүнд нь эрх ашиг хамгийн нэгдүгээрт явдаг нь зөвхөн Монголын гэхээсээ бөмбөрцгийн зүй тогтол. Гагцхүү анхны бүхний автор Тэргүүн комиссарын онцолсон хүнтэй тэмцэхээс илүү тогтолцоо руугаа анхаарах зургаан жилийн стратеги нь юу байх вэ гэдгээс өнөөдрийн болон хожмын улс төр, нийгмийн уур амьсгалыг үнэхээр тодорхойлж чадах уу, тэр нь юугаар илрэх гэдэг нь асуудлын гол зангилаа. Ганц үнэн гэвэл хоёр дахь бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхээр Тэргүүн комиссар З.Дашдаваа чиглэл авагч байх уу, чиглүүлэгч болох эсэхийг цаг хугацаа л харуулна. 

Г.Эрхэс